Crkva „Odžaklija“, jedinstvena u Srbiji

Hrišćanstvo u leskovačkom kraju prisutno je od davnina. Širenje hrišćanstva na ovim prostorima u velikoj meri bilo je povezano sa širenjem i razvojem Nemanjićke Srbije. Na temeljima starijih bogomolja građene su nove, a mnoga sela ili zaseoci postali su metosi nekih od najvažnijih srpskih srednjovekovnih manastira. Dolaskom Osmanlija prekinuta je graditeljska delatnost, a lokalno stanovništvo imalo je zadatak da očuva postojeće hramove i da ih ostavi potomstvu u nasleđe.

 

Za većinu Leskovčana crkva koja je posvećena velikom hrišćanskom prazniku Rođenja Presvete Bogorodice zapravo je poznata pod nazivom „Odžaklija“.

 

Istorijat crkve Odžaklije neraskidivo je povezan sa sudbinom hrišćanskog stanovništva leskovačke varoši i burnim istorijskim događajima u 19. veku. Odžaklija je po svom izgledu i po svojoj istoriji jedinstveni verski objekat na Balkanu delom zbog svog izgleda, ukopana u zemlju, sa uskim vratima kako Osmanlije ne bi u nju mogle da ulaze konjima, što su inače i činili, ali njeno obeležje po kojoj je i postala prepoznatljiva je odžak, koji je vekovima stajao i prkosio vremenu, kao što su Srbi prkosili osvajačima.

 

Prema istoriografskim podacima, prvobitni hram potiče iz prve polovine 19. veka, a prema nekim pretpostavkama izgrađen je na temeljima starijeg hrama. Postoje dve legende u vezi sa izgradnjom hrama koje su zapisane, ali su i ostale upamćene u kolektivnoj svesti svih Leskovčana.

 

Pošto je izgradnja novih hramova u osmansko vreme bila zabranjena, domišljati Leskovčani su se dosetili i umesto hrama osmanskim vlastima su prijavili da „grade kuću popu“. Pošto hrišćanske kuće nisu smele da budu više od osmanskih, hram, a za Osmanlije zapravo kuća, bio je ukopan do određenog nivoa.

 

Osmanlije, začuđene veličinom kuće, pitale su ljude zadužene za izgradnju: „A bre, rajo, šta to gradite?“. Osmanlije su dobile sledeći odgovor: „Gradimo kuću našem popu; Lepi aga, evo, nas je mnogo, u carskome zdravlju; a svi treba da imamo mesta, kad dođemo svome učitelju, svome popu“.

 

Prema drugoj legendi, čuvši da su Srbi dobili carski dokument iz Carigrada koji im dozvoljava izgradnju hrama u varoši, osmanske vlasti u Leskovcu su naložile da: „crkva ne sme biti prostranija od jedne bivolje kože. No hrišćani se dosete, te jednu bivolju kožu iseku na kaiševe i time uokvire prostor na kome će graditi crkvu“. Obe legende, iako ih ne možemo smatrati istorijskim izvorima, pokazuju istinski duh Leskovčana, njihovu maštovitost, snalažljivost i mudrost.

 

Crkva Odžaklija stavljena je pod zaštitu države 1948. godine i predstavlja spomenik kulture. U okviru crkvene porte nalazi se i raritet u pravoslavnom svetu, čak možemo reći i jedinstveni primerak građevinskog poduhvata, a to je stara crkva koja je posvećena Rođenju Presvete Bogorodice ili Maloj Gospojini. Usled vremenskih nepogoda stanje crkve je ozbiljno narušeno pedesetih i šezdesetih godina 20. veka. Obnova hrama završena je 1992. godine osvećenjem hrama od strane tadašnjeg episkopa niškog, blaženopočivšeg patrijarha srpskog gospodina Irineja. Ova crkva tokom godina postala je duhovno jezgro Leskovčana i monumentalni verski objekat koji podseća na dovitljivost naših predaka.